Son dönemde enflasyonun baz etkisiyle düşebileceği, artış hızının düşebileceği bahisleri gündemde. Ancak ekonomistlere göre bu, fiyatların düşeceği veya satın alma gücünün artacağı anlamına gelmiyor. Baz etkisi enflasyonu düşürme gücüne sahip olsa da fiyatlar tek bir parametre üzerinden yorumlanmamalıdır.
Peki enflasyon ve baz etkileri fiyatları nasıl etkiler?
Detaylar içeriğimizde!
Türkiye’de enflasyon Eylül 2021’den beri yükseliyor.
Eylül 2021’den bu yana ülkemizde kur artışları ve faiz indirimlerinin tetiklediği enflasyonda hızlı bir yükseliş yaşanıyor. Tabii enflasyon küresel krizden de etkilendiği için dünya çapında artıyor. Nitekim şu an gelinen noktada 2022 Ekim ayı için TÜFE %3,54’e, enflasyon ise %85,51’e ulaşmış durumda. Ancak gündemdeki bir diğer konu da baz etkisiyle enflasyonun düşme ihtimali.
Baz etkisi, gerçekçi olmayan bir artış veya azalmadan sonra ortaya çıkar.
Baz etkisi, enflasyon hesaplamalarında ve dönem ortası değişimin hesaplanmasında bir temel olarak düşünülebilir. Karşılaştırılan iki dönemden birinde büyük bir artış veya azalma varsa, sonucun bu değişiklikten etkilendiği durumu ifade eder. Yıllık bazda ise Türkiye’deki gibi aşırı artışlar ana hesabı bozuyor ve bu etki nedeniyle düşüş trendi bekleniyor.
Ekonomileri güçlü olmayan ülkelerde ciddi bir dengesizlik var.
Enflasyon şu anda birçok ülkede yüksek olmasına rağmen Türkiye’deki kadar önemli değil ve bu nedenle baz etkisi Türkiye için gündemde. Ülkemizde 2021 yılından itibaren sabit tutulan ve Ekim ayında %10,5’a indirilen politika faiz oranı bulunmaktadır. Avrupa ülkelerine göre oldukça yüksek olan bu oran, ekonominin güçlü olmadığı durumlarda enflasyonu artırma tehdidi oluşturuyor.
Baz etkisi fiyatların düşmesi anlamına gelmez.
En genel tanımıyla fiyatların artması anlamına gelen enflasyon, ülkemizde uygulanan para ve faiz politikaları nedeniyle adeta sona yaklaşmıştır. Baz etkisinin bu aşamada devreye girerek artış hızını yavaşlatması bekleniyor ancak bu ne yazık ki enflasyonun veya fiyatların düşeceği anlamına gelmiyor.
Ancak baz etkisiyle fiyatların artış hızı yavaşlayabilir.
Fiyatlardaki düşüş deflasyon olarak anılırken, Türkiye’de beklenen olay ‘enflasyonda düşüş’; fiyatların artış hızının yavaşlaması. Fiyatların artış hızının yavaşlaması fiyatların yükselmediği değil, daha yavaş arttığı anlamına gelir. Baz etkisinin ortalamanın üzerinde hesaplandığı ülkemizde yıllık enflasyon düşüyor gibi görünse de reel bir fiyat indirimi şu anda ne yazık ki mümkün görünmüyor.
Enflasyonu etkileyen sayısız parametre vardır ve baz etkisi bunlardan sadece bir tanesidir.
Ancak baz etkisi tek başına enflasyonu düşürme etkisine sahip değildir, çünkü enflasyon; Rusya-Ukrayna gerilimi, küresel ekonomik kriz, döviz kuru gibi birçok parametreden eş zamanlı olarak etkileniyor. Ayrıca yurt içi para politikaları ve ekonomik gelişmeler enflasyonun ülkeden ülkeye farklılık göstermesine neden olmaktadır. Sonuç olarak, iki aralıktaki yüksek artış nedeniyle baz etkisinin enflasyonu düşürme olasılığı bulunsa da bu olasılığın yeterince güçlü olmadığı görülmektedir.
Güçlü dolar artışı fiyatları yükseltmeye devam edecek.
Bakıldığında baz etkisiyle %80’i aşan enflasyonun Şubat ayında %50-60 aralığına gerilemesi bekleniyor ancak bu oran birçok ülkeye göre oldukça yüksek. Üstelik satın alma gücünü artırmada neredeyse hiçbir etkisi yok. Tüm bunlarla birlikte aynı dönem için dolar fiyatının 21 TL olma ihtimali de ekonomistler tarafından paylaşılıyor. Bu nedenle enflasyonu tek bir değişken üzerinden hesaplamak gerçekçi bir yaklaşım değildir.
Kış aylarında artan enflasyon nedeniyle elektrik fiyatları daha da yükselebilir.
Tüm bilgilere dayanarak ve kış mevsiminin önünde olduğumuzu düşünürsek önümüzdeki dönemde baz etkisi ne olursa olsun fiyatların yüzümüzü güldürmeyeceği aşikar. Kış aylarında gıda ve enerji fiyatlarında beklenen artışlar şimdiden alım gücünü düşürmüş görünüyor. Ayrıca ülkemizde üretim düşmeye devam ederse ve dolar beklenen seviyelere ulaşırsa halkın hissettiği enflasyon daha da artabilir.
Satın alma gücünü artırmanın en değerli yolu güçlü ekonomik adımlar atmaktır.
Özetlemek; Mevcut durum, Kasım ayının enflasyona geçiş dönemi olacağını ve önümüzdeki dönemde baz etkisiyle artış hızının bir miktar gerileyeceğini gösteriyor. Ancak ilk bakışta olumlu gibi görünen bu durum, gerçekte yaşam standardının veya satın alma gücünün artacağı anlamına gelmiyor. Bunun için önce ülkede sonra dünyada daha güçlü ekonomik ve siyasi adımlar atılmalıdır.
